HVAC Grot.

We dromen er al een tijdje van om ooit een doorsteek te doen van de Bellevaux naar de Croisiers grotingangen. Wat ons momenteel tegenhoudt is de slechte luchtkwaliteit post-sifon. Aan de hand van metingen en publicaties proberen we te achterhalen uit welke gassen de lucht is samengesteld. We meten momenteel 14% zuurstof, en ruim 23000 ppm (2,3%) CO2. Verder zijn er geen brandbare gassen aanwezig, nog CO. We hebben al aan de lijve ondervonden dat deze lucht adembaar is, maar veel overschot is er niet! Je kan natuurlijk ook de vraag stellen of het gezond is om dergelijke inspanningen te doen in deze dubieuze luchtkwaliteit, voor en na een duik? M.a.w. het is te vroeg om een veilige doorsteek te organiseren. Belangrijke vraag daarbij is: wat kunnen we daaraan doen?

25m slang in 3 zakken

Een mogelijkheid zou kunnen zijn om de portage tussen twee sifons op perslucht te doen. Of dit realistisch is heb ik afgelopen zondag getest? Het antwoord is: NEEN. Je zou minstens al met een neusknijper moeten werken om te vermijden dat je gaat valsspelen. Los daarvan kom je gewoon lucht tekort, ploeteren met dergelijke gewichten zorgt ervoor dat je buitensporig gaat ademen. Het resultaat is dat de eerste trap van de ontspanner bevriest met alle gevolgen van dien.

Een andere denkpiste die we willen testen in de grot is: kunnen we de post-sifon laten ademen door een buis?

25m buis wordt naar binnen gebracht

Op dit moment ligt er een buis met een diameter van 50mm door de S1 van Bellevaux. Een buis van 25m lang zorgt er nu voor dat de lucht, afhankelijk van de klimatologische omstandigheden vrij in en uit de post-sifon kan stromen. We hebben gemerkt dat de grot alvast gestart is met ventileren. Ook hebben we gebruik gemaakt van de buis om de restlucht uit de duikflessen te purgeren post-sifon, het is misschien een druppel op een hete plaat, maar daarmee is de toon gezet. De buis doorblazen zal op termijn noodzakelijk zijn, willen we die open houden.

Leuk om te weten, al is het experiment niet nieuw, je kan zeer goed communiceren door een buis. Zelfs wanneer die door een sifon loopt en 25m lang is, de communicatie is 5/5 'loud & clear'. Zie ook: https://scavalon.blogspot.com/2019/12/topo-in-trou-wuinant.html

start duik Bellevaux S1

Los daarvan is er halfweg de post-sifon een ankerpunt geplaatst met enkele voetlussen, dat moet er in de toekomst voor zorgen dat een drempel er gemakkelijker te nemen is. Om deze te plaatsen heb ik de helft van m'n duikfles leeg geademd, maar dat heb je al eerder gelezen. 

Geert met z'n collectie meettoestellen

Verder zijn al onze meettoestellen met elkaar vergeleken. Drie zuurstofmeters en drie CO2 meters werden met elkaar vergeleken. Je kan het resultaat zien in de tabel (metingen in volgorde  van tijd van links naar rechts)

We hebben tenslotte ook kunnen vaststellen dat de overloop van de Surdents opnieuw water slikt, iets wat op termijn positieve gevolgen kan hebben op een mogelijke doorsteek van Surdents naar Croisiers, maar dat is een ander project. 

...Het lijkt allemaal een beetje op kinderen opvoeden. Je stuurt bij, maar uiteindelijk moeten ze het zelf redden. De grot is aan het werk!

Red: HVAC is misschien wat overdreven, laat het ons houden bij de V van ventilatie.

(foto's © Seppe)

S.

BSC, the next episode...

Verslag van een exploratie in het karstsysteem BSC (Bellevaux-Surdents-Croisiers) op 26 oktober 2024

De duikexploratie in de Résurgence des Croisiers (verslag Seppe)

De dag begint met mooi weer en we zijn vol verwachting; onze missie is helder maar uitdagend: de duiklijn tussen Croisiers en Bellevaux verbinden en de achtergelaten reel recupereren.

Om de duik te vergemakkelijken plaatsen Stijn en Randy barrages voor de ingangen van de S1, waarmee we het waterniveau in de grot met een twintigtal centimeter verhogen. We nemen afscheid van Stijn,  die gaat de Perte van Bellevaux opmeten, een werkje waarvoor ze klaarblijkelijk niet in de rij staan. Maar het lijkt al bij al nog mee te vallen (zie verder). Onze duik door de S1 verloopt vlot, alsof de grot ons inmiddels kent en verwelkomt. Bij aankomst in de Salle des Castors voeren we enkele metingen uit: zuurstof schommelt rond de 14-15%, net boven de ondergrens. En met de zelfgemaakte CO2 meter van Geert meten we 13.600 ppm, dat is best oké, al voelen we het wel, deze waarden komen overeen met een vorige metingen in maart 2024. De vraag blijft nog steeds welke gassen het gebrek aan zuurstof vervangen? (alvast geen H2S, CO noch brandbare gassen want die werden eveneens gemeten)

CO2 meting Salle des Castors

Hierna start ik mijn duik in de S2. Het water is onverwacht troebel, normaal hebben we hier goed zicht. Mijn vermoeden zegt me dat het verderop in de koude rivier nog slechter zal zijn. Maar tot mijn verbazing toont de rivier zich van haar beste kant – helder als nooit tevoren, terwijl de thermale rivier eerder troebel is. Dit is enigszins vreemd, normaal komt er net helder water uit de bronnen. Bovendien zit er een behoorlijk debiet op de rivier, ik moet stevig palmen. Ook dit is vreemd, want de perte van de Bellevaux grot zit volledig verstopt! Komt er nog van ergens anders water in de rivier terecht? Dus nieuwe vraagtekens.

Seppe start duik

Seppe start duik

Duiklijn met organisch materiaal

Aangekomen bij de beruchte Puits du Farfouillage (-21m) plaats ik twee permanente markers met tekst op de lijn – de ene richting 'Croisiers' en de andere richting 'Bellevaux'. De afdaling in deze schacht van twintig meter diep blijft indrukwekkend; soms kan ik de overkant niet eens zien. Eenmaal op de bodem zwem ik onder de lage passage en vervolgens door de grote mooie galerijen. Hier verslechtert het zicht snel door mijn luchtbellen die het plafond raken en stof laten neerdwarrelen.

Duiklijn markers

Rotsbrug

Nu wordt het spannend, ik nader de étroiture tussen tien en vijf meter diepte. Hier heb ik de vorige keer heel wat meters duiklijn gelegd in nul zichtbaarheid, waardoor ik geen elastieken noch picketten kon installeren. Ik duik nu, opnieuw in 0m zicht, met meters slappe duiklijn in mijn handen, een situatie die niet zonder risico is. Wat verderop stoot ik, op de bodem, op de reel die ik de vorige maal heb achtergelaten op het strandje post sifon. Mijn bezorgdheid, dat de reel in een ontoegankelijke spleet zou gerold zijn, was gelukkig onterecht. Ik duik verder met de reel, terwijl ik de slappe lijn achter me aan strak trek. 

In de klok, waar ik de vorige keer eindigde, wil ik de lijn verbinden met die van Stijn, een lijn die vanaf Bellevaux werd gelegd, maar ik kan zijn lijn nergens vinden. Zitten we wel in dezelfde klok? Of scheidt ons nog een stukje onbekende sifon? Ik merk dat de reel, door de corrosie van maanden in het water te hebben gelegen, niet meer afrolt, maar ik slaag er alsnog in een lus te knopen in de beschikbare lijn, al moet ik voorzichtig zijn om de lijn niet te beschadigen of in een gevaarlijke positie door de étroiture te trekken. Ik bevestig een picket door de lus en veranker de lijn op het strand. Klaar voor een vervolg.

Lijnverankering

Gerecupereerde reel

Bij het verkennen van de klok (ik leg dit ook vast op video) besef ik dat ik al lichtjes over de grens van mijn gasmanagement ben gegaan. De terugweg biedt geen ruimte meer voor topografie want het zicht is zo slecht dat ik het licht van mijn hoofdlamp of computer zelfs niet kan zien. De terugweg is een botsparcours, iets wat we inmiddels gewoon zijn.

Terug op de kampeerplaats wachten Geert, Dirk en Rosita ons op. Stijn zit nog in de Bellevaux perte. Randy verdient bijzondere dank voor de portage, het gezelschap en het geduld. Het was een succesvolle dag – de reel werd gerecupereerd, de lijn strak gelegd en er waren geen incidenten – maar de lang verwachte verbinding is er nog niet.

Ondertussen in de Perte van de Bellevaux grot (verslag Stijn)

De Perte is vandaag niet actief, en de grot is relatief droog. Twee passages worden al gravend aangepast. Uit eerdere topografieschetsen is duidelijk dat het niet om première gaat. Een derde passage kan na 15’ graven vrijgemaakt worden, en is wel première. Het gaat om een kleine kamer met zicht op een volgende. Om de tweede kamer te bereiken is een koevoet niet voldoende. Er is wind, maar de vraag is of die niet gewoon van buitenaf komt!? Het is een zeer complexe zone. De topografie, die nu afklokt op 81m moet uitsluitsel geven. Zeker is dat er vroeger veel, en nu iets minder water naar de Surdents grot loopt. Miss is dit wel de te volgen weg voor een passage Bellevaux- Surdents? 

De topo tekening wordt eerstdaags geboren.

Toerisme... (verslag Geert)

Ik geef aan Dirk en Rosita een spoedcursus Croisiersologie, het is hun eerste bezoek aan de site. Ik toon de ingangen, neem drone beelden en verzorg de BBQ. En tussendoor krijgen we nog een gratis luchtshow door kraanvogels en ook van een bekende piloot-duikvriend…

Kraanvogels schilderen een mammoet in de lucht !

Specialisten in onderaanneming...

Op uitnodiging van Guy Van Rentergem, een collega-speleoloog en expert in ondergrondse sonar- en lidarmetingen, voerden we op zondag 6 oktober een verkenningsduik uit te Han-sur-Lesse. We kennen Guy van de scans van de watertoren in Oostende en zijn werk met lidar- en sonartechnieken in verschillende karstsystemen in België, waaronder de Grotten van Han. Op YouTube is veel van zijn 3D-werk te vinden, zeker de moeite waard om eens te bekijken.

Guy maakt met behulp van zijn sonarboot scans van de rivierbedding van de Lesse en vermoedt de aanwezigheid van een onbekende sifon op 5,7 meter diepte. 

sonar scan (c GVR)

De ligging is in de onderaardse Lesse, nabij de Salle de l'embarquement. Nazicht van de oriëntatie van de kalksteenlagen wijst uit dat de interstrata gunstig zijn voor de mogelijke aanwezigheid van onontdekte grotten, wat onze verwachtingen verhoogt. Een Cascade duikteam werd ingezet om deze ontdekking verder te onderzoeken. Stijn en Seppe zullen deze duik uitvoeren, Randy en Geert leveren de oppervlaktesupport.

de duikers

De Verkenningsduik

Na onze ontmoeting met Guy, trekken we naar de Trou de Han. De Lesse duiken, met zijn aanzienlijke diepte en debiet, vereist een zorgvuldige voorbereiding. We duiken in droogpak en 300 bar-flessen, we hebben 250 meter duiklijn, staalnameflesjes voor waterconductiviteit en een multigasmeter in drytube voor eventuele gasmetingen post sifon.

Stijn bevestigt de duiklijn aan een natuurlijk ankerpunt en ik klik een leeflijn aan de duiklijn vast, waardoor ik beide handen vrij heb om te filmen. Deze techniek biedt extra veiligheid in uitdagende omstandigheden. Tijdens onze afdaling, waarbij we de bedding zorgvuldig verkennen, vinden we tussen de middelgrote rotsblokken helaas geen doorgang naar de veronderstelde sifon. Hoewel de diepte op de locatie min of meer consistent is met Guy's metingen (5,7 meter), beëindigen we na 20 minuten de zoektocht zonder een nieuwe doorgang te ontdekken.

de duikplaats

Evaluatie 

Na afloop brengen we verslag uit aan Guy en de rest van het team. We zijn teleurgesteld dat er geen sifon wordt gevonden, maar hij waardeert de verdienstelijke duikpoging. Hopelijk kunnen we hem in de toekomst nog vaker ondersteunen met duikwerk.

Plan B

Aangezien we dit scenario konden voorzien, hebben we ook een alternatief plan om de dag rond te krijgen: We zullen de sifons van Réseau Sud verkennen. Deze werden alle flink verkend na de ontdekking van het réseau in 1959. Aangezien de kans reëel is dat er niet kan gedoken worden, nemen we geen duikmateriaal mee. Wel in neopreenpak herbekijken we verschillende sifons in het Réseau Sud, met de focus op het Ruisseau  Permanent, er zijn meerdere vertakkingen maar alle doorgangen blijken verstopt met ondoordringbare modder, waardoor een nieuwe exploratie van de sifons er voorlopig weinig potentieel biedt.

We doorliepen al de Salle Cornet, de Galerie des Excentriques, de Salle des Sinanthropes en de Egout rivier (die actief was). We bezoeken dan nog de Salle du Corail en Salle de la Pentecôte. Deze laatste is de grootste ondergrondse zaal van België, een adembenemende ervaring voor elke speleoloog om deze te kunnen bezoeken. Aangetrokken door water gaan Stijn en Randy nog de recente Coen-verbinding bezoeken, een modderige doorsteek die het Réseau Sud verbindt met de ondergrondse Lesse. Geert en Seppe nemen enkele foto's in de de Salle de la Pentecôte.

Pentecôte

Conclusie en toekomstperspectieven

In de onderaardse Lesse konden we geen nieuwe sifon ontdekken op de door Guy aangegeven plaats, maar enkel een zone met blokken. Vergelijkende metingen van de conductiviteit hebben we dan ook niet kunnen uitvoeren (de rivier was 148uS).

Net zoals onze voorgangers konden vaststellen zijn de sifons van het Ruisseau Permanent niet (nauwelijks) duikbaar.

In het begin van de Salle Cornet is een onbeschreven en ongedoken (?) sifon die onze aandacht trekt, deze sifon heeft vermoedelijk beduikbare afmetingen en biedt eventueel mogelijkheden voor een toekomstige exploratie.

sifon ?

Aangezien we jarenlang hebben geëxploreerd in de doline Fosse Sinsin (FFS) zou een positiemeting t.o.v. Pentecôte nuttig kunnen zijn nabij een blokken-talud op de linkeroever van de Egout, vlak bij de Salle du Corail. Arva of Arcana metingen zouden meer duidelijkheid kunnen scheppen, zeker een poging waard.

Seppe

Herbekijken

Ruim een jaar geleden stelde ik vast dat de twee bronnen in Signy l'Abbaye niet meer toegankelijk zijn. De crues hebben de ingang van de Gibergeon gevaarlijk instabiel gemaakt, en de bron van de Vaux is al jaren versperd door het natuurgeweld. We hebben er destijds veel werk ingestoken, en het zou zonde zijn om dat niet eens her te bekijken. Het zijn tenslotte twee mooie duiksites met nog heel wat potentieel. Eén van de moeilijkheden is wel het kunnen mikken van een duikvenster naar zicht toe onder water.

Ook afgelopen winter hebben de crues flink hun werk gedaan. Gelukkig is dat niet altijd negatief! Zo is er in de Vaux bijvoorbeeld een stabiel gat geblazen die een passage van een side mount duiker toelaat. Het speleotouw door de versmalling is wel aan flarden, maar verderop is de duiklijn intact. 

In de bron van de Gibergeon was het zoeken in een chaos van blokken, grind en afval naar een mogelijke nieuwe passage.  Deze is uiteindelijk gevonden naast het wrak van een brommer. Het gat is gestabiliseerd en ruim genoeg gemaakt voor een verkenning volgende keer. Het ziet ernaar uit dat er nu een directe toegang is tot de schacht. Ook hier is er geen speleotouw meer te bespeuren die ons naar de diepere regionen leidt.

Tijd voor een nieuwe golf aan onderzoek.

S.

Gibergeon bron

Bron van de Vaux

Bron van de Vaux

Teambuilding is fun

In het Système Croisiers zijn er voor de duikers nog enkele kleine aanpassingen nodig aan de lijnen. Meer bepaald in de sifon ‘Puits de Farfouiller’, de langste en diepste sifon van de grot. Het plan werd opgevat om na de werken meteen door te steken naar Bellevaux, en daarmee zou de allereerste doorsteek een feit zijn. 

Op de dag van de afspraak waren er helaas teveel onzekerheden om de operatie te doen slagen:

- Zo stond de Vesdre ongewoon hoog door lozingen aan de barrage van de Vesdre. Er passeerde ongeveer 20 kubiek per sec. in Verviers.

- De inhoud van de lucht in de klokken is zorgwekkend.

- En bovenal, de pushduiker is niet in vorm.

Er is voor uitstel gekozen. In plaats daarvan is er fun en teambuilding op de agenda gezet.

Zaterdag zijn we met de duikers via de bron naar binnen gegaan. Voor Raf was dit een kennismaking met het systeem. De oversteek van de Vesdre vormde een eerste obstakel, maar het team kwam tot een veilige oplossing. Het volgende wat we normaal doen is de barrages plaatsen om het waterniveau in de grot te doen stijgen. Deze waren nu helemaal niet nodig.

De Vesdre hield het bronwater ongezien hoog op. Zo konden we genieten van ruim 60cm meer water over de hele grot. Het gevolg daarvan is dat er heel wat meer sifon is, en daardoor ook veel minder lucht in de klokken. Gelukkig zijn de meeste lijnen daarop voorzien. Hier en daar zaten toch enkele ankerpunten onder water, en moest er een doorverbinding gelegd worden. 

In de grootste zaal van het systeem, de Salle des Castors, waar een portage nodig is, hebben we opnieuw zuurstof en CO2 gemeten. 

-14,5% zuurstof. Het laagste wat we ooit gemeten hebben in de grote volumes.

-13339 ppm CO2, ofwel ruim 1,3 %

Zoals eerder gezegd. Verontrustend. Wat zit er in de plaats van die zuurstof vragen we ons af? Uit wat bestaat deze lucht? Onder elkaar hadden we een grens van 14 % bepaald. Eerlijk gezegd hadden we niet verwacht om zo ver tegen de ondergrens te zakken. Gewoonlijk meten we 17% in deze ruimte. Er is alvast een luchtstaal genomen voor verdere analyse. 

De droge speleo’s zijn onder leiding van Patrice verder gaan werken in de Surdents. Voor Kris was het een kennismaking met de grot. Aan hun kostuum te zien na afloop zijn de tunneltjes nog steeds flink vettig en nat. Het elimineren van een waterbakje was dan ook één van de werkjes dat ze uitgevoerd hebben.

Tijdens het verbroederen s’avonds werd besloten om de zondag een bezoek te brengen aan de St-Anne grot. Wetende wat de supercrue onder water kan teweegbrengen leek het ons een goed idee om de eindsifon van de grot, of de verbinding met de Manants eens opnieuw te bekijken. Nico Hecq heeft er in 2011 een lijn achtergelaten die een stuk in de laminoir gaat van de tweede sifon. Het zicht was nu eerder slecht. In de laminoir, met de voeten eerst leek het me dan ook geen goed idee om verder te wringen. Maw hier zijn er geen noemenswaardige veranderingen na de supercrue. Een verbinding met de Manants, om zo de 6e grootste grot van het land te worden zal nog niet voor morgen zijn.

Wat uiteraard niet mag ontbreken wanneer je een duikset zo ver in de grot sleurt is een duik in de meertjes van het Res. Lemaire. Piepklein, maar ooo zo mooi!

Heerlijke watergrot, met (aan de sifon) een zuurstofpercentage van 20,5% en koolstofdioxide 0,5% !

S.

Aan de St. Anne Siphon amont

Lac met duiker