Specialisten in onderaanneming...

Op uitnodiging van Guy Van Rentergem, een collega-speleoloog en expert in ondergrondse sonar- en lidarmetingen, voerden we op zondag 6 oktober een verkenningsduik uit te Han-sur-Lesse. We kennen Guy van de scans van de watertoren in Oostende en zijn werk met lidar- en sonartechnieken in verschillende karstsystemen in België, waaronder de Grotten van Han. Op YouTube is veel van zijn 3D-werk te vinden, zeker de moeite waard om eens te bekijken.

Guy maakt met behulp van zijn sonarboot scans van de rivierbedding van de Lesse en vermoedt de aanwezigheid van een onbekende sifon op 5,7 meter diepte. 

sonar scan (c GVR)

De ligging is in de onderaardse Lesse, nabij de Salle de l'embarquement. Nazicht van de oriëntatie van de kalksteenlagen wijst uit dat de interstrata gunstig zijn voor de mogelijke aanwezigheid van onontdekte grotten, wat onze verwachtingen verhoogt. Een Cascade duikteam werd ingezet om deze ontdekking verder te onderzoeken. Stijn en Seppe zullen deze duik uitvoeren, Randy en Geert leveren de oppervlaktesupport.

de duikers

De Verkenningsduik

Na onze ontmoeting met Guy, trekken we naar de Trou de Han. De Lesse duiken, met zijn aanzienlijke diepte en debiet, vereist een zorgvuldige voorbereiding. We duiken in droogpak en 300 bar-flessen, we hebben 250 meter duiklijn, staalnameflesjes voor waterconductiviteit en een multigasmeter in drytube voor eventuele gasmetingen post sifon.

Stijn bevestigt de duiklijn aan een natuurlijk ankerpunt en ik klik een leeflijn aan de duiklijn vast, waardoor ik beide handen vrij heb om te filmen. Deze techniek biedt extra veiligheid in uitdagende omstandigheden. Tijdens onze afdaling, waarbij we de bedding zorgvuldig verkennen, vinden we tussen de middelgrote rotsblokken helaas geen doorgang naar de veronderstelde sifon. Hoewel de diepte op de locatie min of meer consistent is met Guy's metingen (5,7 meter), beëindigen we na 20 minuten de zoektocht zonder een nieuwe doorgang te ontdekken.

de duikplaats

Evaluatie 

Na afloop brengen we verslag uit aan Guy en de rest van het team. We zijn teleurgesteld dat er geen sifon wordt gevonden, maar hij waardeert de verdienstelijke duikpoging. Hopelijk kunnen we hem in de toekomst nog vaker ondersteunen met duikwerk.

Plan B

Aangezien we dit scenario konden voorzien, hebben we ook een alternatief plan om de dag rond te krijgen: We zullen de sifons van Réseau Sud verkennen. Deze werden alle flink verkend na de ontdekking van het réseau in 1959. Aangezien de kans reëel is dat er niet kan gedoken worden, nemen we geen duikmateriaal mee. Wel in neopreenpak herbekijken we verschillende sifons in het Réseau Sud, met de focus op het Ruisseau  Permanent, er zijn meerdere vertakkingen maar alle doorgangen blijken verstopt met ondoordringbare modder, waardoor een nieuwe exploratie van de sifons er voorlopig weinig potentieel biedt.

We doorliepen al de Salle Cornet, de Galerie des Excentriques, de Salle des Sinanthropes en de Egout rivier (die actief was). We bezoeken dan nog de Salle du Corail en Salle de la Pentecôte. Deze laatste is de grootste ondergrondse zaal van België, een adembenemende ervaring voor elke speleoloog om deze te kunnen bezoeken. Aangetrokken door water gaan Stijn en Randy nog de recente Coen-verbinding bezoeken, een modderige doorsteek die het Réseau Sud verbindt met de ondergrondse Lesse. Geert en Seppe nemen enkele foto's in de de Salle de la Pentecôte.

Pentecôte

Conclusie en toekomstperspectieven

In de onderaardse Lesse konden we geen nieuwe sifon ontdekken op de door Guy aangegeven plaats, maar enkel een zone met blokken. Vergelijkende metingen van de conductiviteit hebben we dan ook niet kunnen uitvoeren (de rivier was 148uS).

Net zoals onze voorgangers konden vaststellen zijn de sifons van het Ruisseau Permanent niet (nauwelijks) duikbaar.

In het begin van de Salle Cornet is een onbeschreven en ongedoken (?) sifon die onze aandacht trekt, deze sifon heeft vermoedelijk beduikbare afmetingen en biedt eventueel mogelijkheden voor een toekomstige exploratie.

sifon ?

Aangezien we jarenlang hebben geëxploreerd in de doline Fosse Sinsin (FFS) zou een positiemeting t.o.v. Pentecôte nuttig kunnen zijn nabij een blokken-talud op de linkeroever van de Egout, vlak bij de Salle du Corail. Arva of Arcana metingen zouden meer duidelijkheid kunnen scheppen, zeker een poging waard.

Seppe

Herbekijken

Ruim een jaar geleden stelde ik vast dat de twee bronnen in Signy l'Abbaye niet meer toegankelijk zijn. De crues hebben de ingang van de Gibergeon gevaarlijk instabiel gemaakt, en de bron van de Vaux is al jaren versperd door het natuurgeweld. We hebben er destijds veel werk ingestoken, en het zou zonde zijn om dat niet eens her te bekijken. Het zijn tenslotte twee mooie duiksites met nog heel wat potentieel. Eén van de moeilijkheden is wel het kunnen mikken van een duikvenster naar zicht toe onder water.

Ook afgelopen winter hebben de crues flink hun werk gedaan. Gelukkig is dat niet altijd negatief! Zo is er in de Vaux bijvoorbeeld een stabiel gat geblazen die een passage van een side mount duiker toelaat. Het speleotouw door de versmalling is wel aan flarden, maar verderop is de duiklijn intact. 

In de bron van de Gibergeon was het zoeken in een chaos van blokken, grind en afval naar een mogelijke nieuwe passage.  Deze is uiteindelijk gevonden naast het wrak van een brommer. Het gat is gestabiliseerd en ruim genoeg gemaakt voor een verkenning volgende keer. Het ziet ernaar uit dat er nu een directe toegang is tot de schacht. Ook hier is er geen speleotouw meer te bespeuren die ons naar de diepere regionen leidt.

Tijd voor een nieuwe golf aan onderzoek.

S.

Gibergeon bron

Bron van de Vaux

Bron van de Vaux

Teambuilding is fun

In het Système Croisiers zijn er voor de duikers nog enkele kleine aanpassingen nodig aan de lijnen. Meer bepaald in de sifon ‘Puits de Farfouiller’, de langste en diepste sifon van de grot. Het plan werd opgevat om na de werken meteen door te steken naar Bellevaux, en daarmee zou de allereerste doorsteek een feit zijn. 

Op de dag van de afspraak waren er helaas teveel onzekerheden om de operatie te doen slagen:

- Zo stond de Vesdre ongewoon hoog door lozingen aan de barrage van de Vesdre. Er passeerde ongeveer 20 kubiek per sec. in Verviers.

- De inhoud van de lucht in de klokken is zorgwekkend.

- En bovenal, de pushduiker is niet in vorm.

Er is voor uitstel gekozen. In plaats daarvan is er fun en teambuilding op de agenda gezet.

Zaterdag zijn we met de duikers via de bron naar binnen gegaan. Voor Raf was dit een kennismaking met het systeem. De oversteek van de Vesdre vormde een eerste obstakel, maar het team kwam tot een veilige oplossing. Het volgende wat we normaal doen is de barrages plaatsen om het waterniveau in de grot te doen stijgen. Deze waren nu helemaal niet nodig.

De Vesdre hield het bronwater ongezien hoog op. Zo konden we genieten van ruim 60cm meer water over de hele grot. Het gevolg daarvan is dat er heel wat meer sifon is, en daardoor ook veel minder lucht in de klokken. Gelukkig zijn de meeste lijnen daarop voorzien. Hier en daar zaten toch enkele ankerpunten onder water, en moest er een doorverbinding gelegd worden. 

In de grootste zaal van het systeem, de Salle des Castors, waar een portage nodig is, hebben we opnieuw zuurstof en CO2 gemeten. 

-14,5% zuurstof. Het laagste wat we ooit gemeten hebben in de grote volumes.

-13339 ppm CO2, ofwel ruim 1,3 %

Zoals eerder gezegd. Verontrustend. Wat zit er in de plaats van die zuurstof vragen we ons af? Uit wat bestaat deze lucht? Onder elkaar hadden we een grens van 14 % bepaald. Eerlijk gezegd hadden we niet verwacht om zo ver tegen de ondergrens te zakken. Gewoonlijk meten we 17% in deze ruimte. Er is alvast een luchtstaal genomen voor verdere analyse. 

De droge speleo’s zijn onder leiding van Patrice verder gaan werken in de Surdents. Voor Kris was het een kennismaking met de grot. Aan hun kostuum te zien na afloop zijn de tunneltjes nog steeds flink vettig en nat. Het elimineren van een waterbakje was dan ook één van de werkjes dat ze uitgevoerd hebben.

Tijdens het verbroederen s’avonds werd besloten om de zondag een bezoek te brengen aan de St-Anne grot. Wetende wat de supercrue onder water kan teweegbrengen leek het ons een goed idee om de eindsifon van de grot, of de verbinding met de Manants eens opnieuw te bekijken. Nico Hecq heeft er in 2011 een lijn achtergelaten die een stuk in de laminoir gaat van de tweede sifon. Het zicht was nu eerder slecht. In de laminoir, met de voeten eerst leek het me dan ook geen goed idee om verder te wringen. Maw hier zijn er geen noemenswaardige veranderingen na de supercrue. Een verbinding met de Manants, om zo de 6e grootste grot van het land te worden zal nog niet voor morgen zijn.

Wat uiteraard niet mag ontbreken wanneer je een duikset zo ver in de grot sleurt is een duik in de meertjes van het Res. Lemaire. Piepklein, maar ooo zo mooi!

Heerlijke watergrot, met (aan de sifon) een zuurstofpercentage van 20,5% en koolstofdioxide 0,5% !

S.

Aan de St. Anne Siphon amont

Lac met duiker

d’Haquin hors-crue

Tijdens een initiatie kwam ik tot de vaststelling dat er momenteel meer water langs de Trompetjes naar beneden gaat dan dat er via de Salle du Tunnel verdwijnt.

We hadden er toen voor gekozen om via de Trompetjes in rappel te zakken, en dan via de Tunnel, en de Chaos naar buiten te gaan.

Na de eerste rappel in de Trompetjes kan je de rivier pas echt inschatten. Verder, aan de dubbele cascade zit een ‘relais’ waar een rappel mogelijk is. Daar zitten quasi alle ankerpunten op linker oever, en spat het water echt alle kanten uit. Je kan er dus met ander woorden vette nat worden. Dat kan beter dacht ik en laat ons eerlijk zijn, dat moet veiliger. In principe zou je de eerste rappel nog terug naar boven kunnen klimmen zonder touw, via een parallelle put. Er is dus nog altijd een weg terug. Verder naar beneden zijn er eigenlijk geen evidente opties om daar droog beneden te komen, en al zeker niet in rappel. Het alternatief op hoogte, gebruikt voor examendoeleinden, is naar mijn gevoel echt niet eenvoudig, laat staan veilig te bereiken, en ook daar geen rappel mogelijkheden.

We hebben beslist om daar iets aan te doen. Op rechteroever, zijn er vijf brochen geplaatst bovenaan de dubbele waterval. Er is dus een traversée, en een rappel mogelijk gemaakt buiten het spatwater. Wil je helemaal wrijvingsloos afdalen zijn er natuurlijke ankerpunten om af te werken.

Bij deze kunnen er dus heel wat canyoningtechnieken geoefend worden op deze locatie. 

Ook aan de Sentinelle zijn er twee brochen bijgeplaatst. Als eerste en als laatste persoon wil je daar geen uitschuiver maken. De afgrond is met de jaren dieper geworden, en de vloer alleen maar gladder. 

Stijn

Bovenaan

Laatste waterval

Sentinelle

BSC- Jonction 2

Het systeem Surdents-Croisiers is uitgegroeid tot het systeem Bellevaux-Surdents-Croisiers!

Duikers, gesteund door dragers zijn erin geslaagd om via Bellevaux de Croisiers te bereiken.

Dat de verbinding een feit is was eerst niet geheel duidelijk. Tijdens het verwerken van de dag, in m’n slaap, besefte ik plots hoe de vork in de steel zit. Het was nog vroeg in de ochtend, en iedereen sliep, maar oh wat had ik jullie graag wakker gemaakt toen...

De avond ervoor hebben we feestelijk afgesloten met een BBQ. Tevreden met het resultaat hadden we stiekem toch liever geklonken op de verbinding.

Hoe is de verbinding tot stand gekomen?

Seppe heeft in verschillende pogingen de diepste sifon (-20m) van het systeem belijnd (via de Résurgence des Croisiers).

Hij heeft oppervlakte gemaakt na 70m, en op -5m is hij een versmalling gepasseerd. Hij beschreef een zaaltje van 5m diameter, met ongeveer 2m lucht. Daar heeft hij de haspel in het slijk geduwd.

Gezien de huidige lage waterstanden, en het feit dat Seppe er afgelopen weekend niet bij kon zijn hebben we besloten om via de Bellevaux een nieuwe poging te doen. Volgens de topo kan het namelijk echt niet ver meer zijn. 

De S2 van Grotte de Bellevaux bleek zoals verwacht kort. Na 15m ondiep duiken volgt er een zaaltje zoals beschreven door Seppe. Alleen, geen haspel. Ik duik verder. De S3 is dieper, en op het diepste punt lijkt het verder te lopen. Erboven kan ik een eenvoudigere passage vinden die me opnieuw naar het oppervlak brengt. Boven water is het ongemakkelijk smal om met flessen aan op verkenning te gaan. Flessen afdoen is al helemaal geen optie, ik kan ze niet veilig wegleggen, en bovendien kennen we de luchtkwaliteit niet. Een aantal meter verder zit een bochtje in de riviergang die weinig actief is.

Tussen S1 en S2 van Bellevaux hebben we ter info telkens tussen de 15 en 16 % O2 gemeten. Veel overschot is er dus niet. Elke inspanning te veel wordt genadeloos afgestraft.

Ik knoop de lijn af, en keer terug op m’n stappen. Wat heb ik over het hoofd gezien?, en zwem het parcours zelfs een tweede keer. Geen idee?

De haspel, door Seppe achtergelaten, moet wel degelijk in het zaaltje liggen, alleen niet op de oever, maar wel ergens op de bodem van het bruine bassin, besefte ik midden in de nacht. De haspel was niet verankerd kon hij me ook de volgende dag aan de telefoon vertellen. De bovenliggende nieuwe passage moet dan een zicht op de diepe sifon eronder zijn.

Daarmee is het systeem Croisiers (Grotte de Bellevaux, Grotte des Surdents, Résurgence des Croisiers) plotsklaps: 2736m

Op de terugweg hebben we nog een kitzak gevuld met wat dacht je: plastiek potjes. Een tentstok deed dienst om de moeilijk bereikbare troep uit het plafond te vissen. In het nieuwe zaaltje tussen twee sifons was de kitzak snel gevuld. Randy, snakkend naar adem, was zelfs nog in staat er een passage uit te graven.

Dag twee werd vrolijk ingezet met een poging om de perte van de Surdents actiever te maken. Het lijkt ons opportuun om de rivier te gebruiken om de verbinding tussen de Surdents en de Croisiers weer vrij te maken, de S6 is er nu verzand.

Tot onze verbazing liep er nu een weinig water uit de perte. Helder water, dat afkomstig moet zijn van de Surdents? Door de lage waterstand was het nu ook mogelijk om de S1 over een afstand van meer dan 10m binnen te zwemmen. Beter dus " Point d ’ Equilibre des Surdents ".

Na het woelen als varkens was het tijd voor een poetsbeurt. Ik heb met Charlotte afgesproken om de zolder in de bron verder in kaart te brengen. Charlotte deinst dankzij haar postuur niet terug voor extreme versmallingen, en ook de lange voute mouillante houdt haar niet tegen. Ter info: je kan de grot binnen zwemmen, met een weinig lucht wanneer de peilschaal te Verviers niet over de 60cm gaat: L'hydrométrie en Wallonie - Hauteur. De combinatie van eerst zwemmen, en daarna wringen ( op de zolder) gaan qua outfit moeilijk samen, dus neopreen maakt plaats voor een droog ondersuit, helm en gordel gaan ook uit. Al topograferend schuift ze verder uit m’n zicht. Zo kan ze op zolder, wat als het ware een gigantische lage zaal is, nog 26m topograferen vooraleer het ook voor haar te smal wordt. Er is weinig hoop op een vervolg. 

Daarmee lijkt het of de grot (al) haar geheimen heeft prijsgegeven!

Rest er ons nog een haspel te recupereren, en misschien de eerste doorsteek te doen van de Résurgence des Croisiers naar de Grotte de Bellevaux. Het zou uiteraard pas helemaal af zijn als ook de droge speleo’s erin slagen om de derde doorsteek te realiseren, op die manier zou iedereen aan z’n trekken kunnen komen, en zouden we de eerste driedubbelle doorsteek van ons land kunnen organiseren. Een tocht die geen gelijken kent. In afwachting van de derde doorsteek, en een nieuwe passage aan de S6 (zie vorige posts) kunnen de heel, heel ambitieuze duikteams alvast ervaring opdoen. 

Er ligt momenteel 8kg lood ter beschikking aan de bron van Croisiers. 16kg aan het tweede duikgedeelte in de Croisiers, en 8kg aan de S1 in Bellevaux.

PS1: een filmpje is in de maak

PS2: een verslag van de droge activiteiten kan je lezen op http://grsc.over-blog.com/

Oude bekenden

24/06 hebben Seppe en Randy een nieuwe poging gedaan om de Croisiers met de Bellevaux te verbinden. Ze werden echter verrast door een vreemde kleur water. Bij aanvang die dag was er niets aan de hand. Tot Seppe in het tweede duikgedeelte plots in zeer troebel water terecht kwam. Dat water moet afkomstig zijn van de Vesdre. De thermale rivier bleef de hele tijd helder.

Ook de buitenrivier is gedurende de dag veranderd van kleur. We kunnen dus spreken van een geslaagde kleurproef Croisiers-Bellevaux, al hadden we natuurlijk liever een menselijke verbinding gemaakt. Uitstel is geen afstel. In afwachting van meer water zijn Seppe en ik overeengekomen om eens iets anders te doen. Het is belangrijk dat we het ‘vrijetijdsgevoel’ in onze activiteiten niet verliezen. Het laatste stukje lijn zouden we graag in de best mogelijke omstandigheden kunnen leggen.

Het voorstel was om nog eens naar de hypothetische verbinding van de Galerie des Sources en de Trou de la Loutre te gaan kijken. Zie voorgaande verslagen. We zouden met overtuigende middelen tot in de Salle Kasper willen gaan. Een zaal vol blokken voorbij een mooie sifon, om daar de mogelijkheden eens grondig te bekijken.

Helaas, we hebben moeten afzien van het plan. De straat: Rte des Aiguilles de Chaleux is namelijk enkele voor ‘Riverains en Fournisseurs’. Tegenwoordig houdt de politie regelmatig controle. Je zou ev nog kunnen parkeren aan de ingang van het natuurpark van Furfooz, en dan te voet naar de grotten gaan als droge speleoloog, maar als duiker is dat toch een brug te ver. Iemand een idee hoe we miss een uitzondering kunnen krijgen als speleoloog in de toekomst? Zou het verbond ev iets kunnen regelen bij de gemeente Houyet?

Plan B: Naar de bronnen van Signy l’Abbaye. Ook een beetje thuiskomen. Ik wil de toestand van de twee bronnen kennen na hier verschillende jaren niet meer geweest te zijn. De bron van de Vaux is al enige tijd onderaan de put versperd. De zaak lijkt stilletjes aan op te lossen, maar het is nog verre van penetrabel. Er is nog heel wat los materiaal die gevaarlijk kan schuiven. Graafwerk.

De Gibergeon bron. De gemeente heeft er tegenwoordig een bordje geplaatst met het resultaat van onze werken. Tot m’n grote verbazing is ook hier de ingang gevaarlijk onstabiel geworden door recente crues. Jammer! Het gaat om grote blokken die de weg versperren. Je daar tussen wringen lijkt me geen goed idee zonder grondige opkuis en inspectie. Enkele mooie zoetwaterkreeften bewonen nu de verschillende holen.

Ik heb afgesproken met Seppe voor een funduik in een leisteengroeve. Het vrijetijdsgevoel weet je nog. Er was nog tijd om te gaan zien in de mini canyon van de Pille. Het ensemble van enkele watervallen bevat alles om de canyontechnieken op te frissen of aan te leren. We hebben er een tijd geleden enkele brochen geplaatst, en die zijn nog steeds in goeie doen. De plaketten daarentegen, niet door ons geplaatst hebben hun beste tijd gehad. Zie foto. 

Moraal van het verhaal: vast equipement altijd controleren alvorens te gebruiken, en bedenk steeds een B (C) plan alvorens de deur uit te gaan.

Stijn

Dag van de arbeid.

05u45 gaat de wekker. Op het programma: de Bellevaux, of de hoofdperte van het systeem Bellevaux-Surdents-Croisiers.

De sifon van Bellevaux is voor het eerst gepasseerd in de zomer van 2021. Ook de post sifon is toen getopografeerd. Daarna is dit deel niet meer bezocht geweest.

In het vorige blogbericht kan je lezen dat de verbinding met Croisiers nakend is. Het leek ons nuttig om enkele voorbereidingen te treffen, want we dromen eigenlijk al luidop van een doorsteek van het systeem.

Start duik

Om de verbinding te vergemakkelijken hebben we aan de verste sifon een ankerpunt geplaatst. Ook de duck/VM op het parcours is voorzien van een lijn.

Anker aan verste sifon

Op drie plaatsen is voor het eerst een O2 meting gedaan. Dat is 17% gebleken. Of dit gezond is kan je in vraag stellen. Ook de mazoutgeur is nog steeds waarneembaar in de lucht. 

https://www.remtech.no/wp-content/uploads/2017/11/Rapport-veilig-zuurstofpercentage.pdf

Voor de Bellevaux sifon is het zuurstofniveau 19,5%.

Tussen duck en verste sifon

Verder waren we ook voorzien om de achtergebleven plastiek te verzamelen en mee te nemen naar buiten. Het zijn tenslotte meer dan 3 speleozakken vol geworden van goed gestapelde potjes en dekseltjes. De jager-verzamelaars van dienst: Randy en Stijn.

Ondertussen duikt Herman ter verkenning de Bellevaux sifon. Na een stukje postsifon keert hij tevreden weer.

Restanten van de grote crue

Grote steun hebben we gekregen van tal van sherpa’s, waarvoor dank: Geert, Jos, Ewout, Paul VI, en Patrice. 

Om af te sluiten hebben de duikers het recent vrijgemaakte réseau des Barquettes bezocht nabij de ingang.

Aangetrokken door de waterpartijen zijn we op onderzoek uitgegaan, en wat bleek: de stroomaf geeft toegang via een VM met de grot voor de sifon. Daarmee is de derde toegang vanuit de porche een feit. Een watervlak iets meer stroomop is 2m verder te smal bevonden.

Seppe, de voorzet is gegeven. We duimen voor een vlotte verbinding!

S.

De grote afwas

De vangst

Foto's Stijn en Paul VI.